Begrijpelijk schrijven, kunstmatige intelligentie, ChatGPT, tekstschrijver, schrijven voor laaggeletterdenNiets zo hot onder schrijvers als kunstmatige intelligentie. Gaat de robot de tekstschrijver overbodig maken? Ik besloot de proef op de som te nemen: laat ChatGPT de onbegrijpelijke huisregels van een zwembad herschrijven. Dat lukte. Tot op zekere hoogte. Want doelgroepgericht schrijven bleek nog een te zware opgave. En laat de doelgroep nou net behoefte hebben aan eenvoudig, overzichtelijk Nederlands.

Al maanden erger ik me aan de onleesbare brei die moet doorgaan voor de huisregels van het zwembad waar mijn zoon zwemles heeft. Het zijn er te veel, het Nederlands is ambtelijk en archaïsch en  het ergste: de belangrijkste veiligheidsregels bungelen ergens in het midden of onderaan. Ieder zijn vak en badmeesters hebben een respectabel en onmisbaar beroep. Maar van duidelijk schrijven hebben ze weinig kaas gegeten.

De klus voor ChatGPT
In mijn stad wonen veel laaggeletterden. Bovendien wonen er veel immigranten die het Nederlands beperkt beheersen. Het zwembad ligt pal naast een asielzoekerscentrum. Ik kan me zo indenken dat de bewoners in hun onzekere leven in afwachting van een verblijfsvergunning soms zin hebben hun zinnen te verzetten met een frisse duik.

Reden genoeg dus voor een beknopte set huisregels in begrijpelijk Nederlands. En aangezien wij tekstschrijvers door kunstmatige intelligentie worden vervangen (ja toch?), is dit een een prachtig klusje voor ChatGPT.

Begrijpelijk schrijven, kunstmatige intelligentie, ChatGPT, tekstschrijver, schrijven voor laaggeletterdenEerste ronde: regels opstellen
Ik begin heel simpel: schrijf de huisregels voor een zwembad. ChatGPT ‘denkt’ even en draait er vervolgens 10 genummerde huisregels uit. Dat is al een verbetering vergeleken met de lange, onoverzichtelijke brei zoals ik die ken.

Maar zijn we er nu? Wat is nu eigenlijk het belangrijkste in een zwembad? De veiligheid lijkt mij, toch? Natuurlijk is het niet de bedoeling dat ik naakt, of in mijn spijkerbroek in het bad spring, maar belangrijker is dat mensen niet verdrinken.

Pas bij punt 3 zien we het eerste veiligheidspunt. En punt 5, in het midden, gaat pas over de allerbelangrijkste groep als het om veiligheid gaat: kinderen. Misschien had ik moeten vragen om veiligheid extra te benadrukken. Maar hee, een programma dat mij vervangt, moet dat toch zelf kunnen bedenken?

En wat vinden we eigenlijk van het taalgebruik? Niet heel uitnodigend, is mijn eerste indruk. Droog, formeel taalgebruik. Veel ‘dienen te’. Veel tekst bij de genoemde punten, veel herhaling.

Tweede ronde: prioriteiten stellen
Die taal, daar komen we zo wel op. Eerst maar eens ChatGPT de juiste prioriteiten bijbrengen. Dus vraag ik het programma: kun je nog eens de regels opstellen, met wat meer nadruk op veiligheid?

Begrijpelijk schrijven, kunstmatige intelligentie, ChatGPT, tekstschrijver, schrijven voor laaggeletterdenDat ‘wat meer nadruk op veiligheid’ draait uit op 10 nieuwe regels die uitsluitend over veiligheid gaan. Zo bedoelde ik het natuurlijk ook weer niet, huisregels gaan over meer. Er lijkt wat wederzijds onbegrip, zogezegd.

Dan de inhoud. Misschien is mijn blik gekleurd door mijn vaderschap, maar waarom gaat het pas bij punt 8 over kinderen? Zet je die niet bovenaan?  Ons zwembad hamert op zwembandjes bij kinderen zonder diploma. ChapGPT rept daar met geen woord over. Als ik dit navraag, antwoordt het programma dat ‘zwembandjes en ander drijfmateriaal ‘aan te bevelen’ zijn voor kinderen zonder diploma’. Aan te bevelen. Aan verplichten wil hij niet, ook niet als ik aandring.

De taal is nog even droog als daarnet. Nog steeds ‘dienen te’, nog steeds herhaling, nog steeds zal de gemiddelde inburgeraar of laaggeletterde er nog weinig mee kunnen. En sommige deuren zijn wel héél open: ‘Leer zwemmen voordat u gaat zwemmen.’

Derde ronde: samenvoegen 
Ik ben dus nog niet tevreden en vraag ChatGPT of hij de twee lijstjes wil samenvoegen tot 1, in korte en bondige taal. Mijn eerste gedachte bij het resultaat: dat ruimt op. Nergens meer dan 1 regel, ik ben er zo doorheen. Maar toch, ook deze derde ronde stemt me nog niet helemaal tevreden.

Begrijpelijk schrijven, kunstmatige intelligentie, ChatGPT, tekstschrijver, schrijven voor laaggeletterdenVeiligheid staat nog altijd niet bovenaan. En de taal kan nog veel toegankelijker. Want wie zegt nu eigenlijk ‘betreden’ of ‘te allen tijde’?

Dus doe ik een laatste verzoekje aan Chat GPT: schrijf deze regels eens in taal die begrijpelijk is voor laaggeletterden.

Vierde ronde: begrijpelijke taal
Na vier rondes komt mijn kunstmatige assistent met een helder, kort en krachtig overzicht van zwembadregels in begrijpelijke taal. Toegankelijk voor wie moeite heeft met lezen en schrijven of het Nederlands beperkt beheerst. Eindelijk. Daar waren toch vier rondes voor nodig. Ik vraag ChatGPT nog even om afbeeldingen bij de tekst, onervaren beginneling die ik ben. Hij antwoordt dat hij alleen tekst genereert.

Begrijpelijk schrijven, kunstmatige intelligentie, ChatGPT, tekstschrijver, schrijven voor laaggeletterdenEn uiteindelijk is het nog steeds niet zoals ik het hebben wil.  Weer de veiligheid niet bovenaan. En punt 10 is wel wat ongemakkelijk geformuleerd: ‘Kijk altijd naar de kinderen in het zwembad.’ Weet je wat? Ik maak het zelf wel af.

Assistent
Het woord viel zojuist al: kunstmatige assistent. Ik ken ChatGPT pas kort, maar het programma voelt wel zo: als een assistent, niet als een vervanger.

Tekstschrijven is meer dan alleen zinnen achter zetten. Als tekstschrijver stem je af op de lezer. Je weet welke toon je moet gebruiken en wat voor type woorden. Je ordent de informatie en zet het belangrijkste vooraan zodat je zeker weet dat de lezer dat meekrijgt.

Dit mis ik nog in ChatGPT. Voortdurend moet ik het programma bijsturen. ‘Leg meer de nadruk op veiligheid’, ‘Maak het ook begrijpelijk voor laaggeletterden’. Kan zo’n geavanceerd programma niet zelf bedenken dat veiligheid belangrijker is dan wat ook en dat bezoekers van een zwembad niet alleen hoogopgeleide Nederlanders zijn? Kennelijk niet.

Dit was een eenmalig experimentje, een smalle basis. Maar toch. Ik geloof niet dat ChatGPT en aanverwanten ons gaan vervangen. Nu nog niet in ieder geval. De programma’s ontwikkelen zich natuurlijk steeds door en over een paar jaar zijn de tekortkomingen die ik hierboven omschreef misschien wel weg. Maar zoals ik het nu zie: de tekstschrijver en kunstmatige intelligentie werken samen.

De nieuwe uitdaging
Wij, schrijvers van vlees en bloed, zijn nog altijd beter dan de machines. Een hele opluchting. Of moeten we toch op onze hoede zijn? Want misschien ligt er wel een nieuwe uitdaging voor ons: onze (potentiële) opdrachtgevers overtuigen dat ze toch beter voor een echte schrijver kunnen kiezen, ook al is de verleiding van zo’n gratis chatprogramma nog zo groot. Een schrijver doet een tekst echt leven, kunstmatige intelligentie kan dat nog niet.

Dus opdrachtgevers, het verschil maak je met een echte schrijver! Ik ga me zeker meer verdiepen in kunstmatige intelligentie. Maar de finishing touch zal altijd van mijzelf zijn. Wil je een duidelijke tekst voor laaggeletterden? Of mensen die de Nederlandse taal niet zo machtig zijn? Werk je voor een gemeente of een andere overheidsinstantie? Of ben je misschien arts, apotheker of andere hulpverlener en wil je deze groep mensen bereiken? Ik (en misschien mijn assistent een beetje) helpen jou in je worsteling met woorden!

Vraag nu een offerte aan