Die opmerking was niet leuk, ik vind hem eigenlijk beledigend. De meeste mensen zullen de voorgaande zin correct Nederlands vinden. Toch is dat niet zo. ‘Hem’ moet namelijk ‘haar’ zijn, omdat opmerking een vrouwelijk woord is. Maar wie weet dat eigenlijk nog buiten de groep mensen die met taal bezig zijn? En is het onderscheid echt zo belangrijk als je doel is: begrijpelijk schrijven?
Grammaticaal geslacht gaat terug tot de verste oorsprong van onze taal: het Indo-Europees dat zo’n 5000 jaar geleden werd gesproken. Deze taal had mannelijke, vrouwelijke en onzijdige woorden. De meeste nazaten van het Indo-Europees hebben een vorm van grammaticaal geslacht bewaard. Het Latijn, het Duits en de Slavische talen hebben bijvoorbeeld nog alledrie de geslachten. Het Frans en Spaans hebben nog maar twee geslachten. De Latijnse onzijdige woorden zijn in deze talen veelal mannelijk geworden. Het moderne Engels heeft helemaal geen grammaticaal geslacht meer, evenals bijvoorbeeld het Afrikaans.
De/het
In het Spaans en Duits zijn mannelijke en vrouwelijke woorden gemakkelijk uit elkaar te houden. Het Spaans heeft het lidwoord el (ev)/los(mv) voor mannelijke woorden en la (ev)/las (mv) voor vrouwelijke woorden. In het Duits is het der vs die. Het Middelnederlands maakte ook nog een duidelijk onderscheid. Maar in onze moderne taal is het wat ingewikkelder. De is het lidwoord voor zowel mannelijke als vrouwelijke woorden en het is voor de onzijdige woorden. Hoe kun je weten of een woord mannelijk of vrouwelijk is?
Kunstmatig
In feite houden we dit onderscheid kunstmatig in stand. Mannelijke en vrouwelijke woorden gedragen zich hetzelfde. Dat wil zeggen dat ze hetzelfde lidwoord hebben, maar ook bijvoorbeeld dezelfde aanwijzende voornaamwoorden en dezelfde buiging van bijvoeglijke naamwoorden. In het Deens en het Zweeds is dit ook zo, maar deze talen hebben het onderscheid officieel opgeheven en mannelijk en vrouwelijk samengevoegd in een gemeenschappelijk geslacht.
V/M
Het Nederlands gaat nog niet zover, maar in onze taal is het onderscheid eigenlijk alleen nog bekend bij mensen die met taal bezig zijn. De meeste taalgebruikers kennen de vuistregels niet. Voor een groot aantal woorden bestaat ook eigenlijk geen vuistregel. Dit zijn woorden die vaak naar echt concrete zaken verwijzen. In een vroegere fase van het Nederlands waren deze woorden wel duidelijk vrouwelijk, tegenwoordig mogen ze ook mannelijk zijn. In het woordenboek zie je aanduiding v/m bij deze woorden. Tafel is bijvoorbeeld een van oorsprong vrouwelijk woord dat tegenwoordig ook mannelijk kan zijn.
Uitgangen
Naast deze concrete vrouwelijke woorden heeft het Nederlands nog vrouwelijke woorden voor veelal abstracte zaken. Die woorden zijn echt uitsluitend vrouwelijk en herkenbaar aan uitgangen, zoals:
- -ing. Voorbeeld: opmerking. besparing
- -heid. Voorbeeld: nuchterheid, bekwaamheid
- -teit. Voorbeeld: universiteit, rariteit
- -schap. Voorbeeld: vriendschap, gramschap
- -ie. Voorbeeld: vakantie, natie
- -uur. Voorbeeld: natuur, textuur (uitzondering: avontuur, dat onzijdig is)
- -st. Voorbeeld: komst, winst
Praktijk
Tot zover de theorie. Maar hoe werkt het in de praktijk? De Nederlandse spreker behandelt eigenlijk ieder de-woord als mannelijk, tenzij het gaat om vrouwelijke personen of bijvoorbeeld huisdieren. ‘Hoe vind jij die opmerking? Ik vind hem dom’ klinkt als goed Nederlands. En tijdens de koffiepauze met collega’s zeggen we toch echt dat de universiteit zijn driehonderdste verjaardag viert.
Mijn werk is B1-teksten schrijven. B1 is spreektaal, kort gezegd. En in de spreektaal kennen we geen vrouwelijke woorden meer, behalve als ze verwijzen naar vrouwelijke personen. Moeten dan wel we zo rigide vasthouden aan die regels die bijna niemand kent? Of schikken we ons naar de taalgebruiker? Ik pleit voor het laatste. Taal verandert en bijna niemand weet nog wanneer een woord vrouwelijk is. Laat het Nederlands maar worden als het Deens. Een opmerking mag best een hij zijn.
Foto: Istock
Ik maak het zakelijke begrijpelijk. Heb je heldere teksten nodig die voor iedereen toegankelijk zijn? Zoek je een expert in B1?
Leave A Comment